KWPN: Het Nederlandse warmbloedpaard gefokt voor de sport

KWPN-springpaard - Ben Maher - Explosion W CHIO Aachen 2019 © DigiShots - © DigiShots

KWPN-dressuurpaard: Charlotte Dujardin - Valegro FEI World Cup Final 2014 © DigiShots - DigiShots

KWPN Gelders paard: Leonie Evink - Imposant EM KWPN Hengstencompetitie Gelders Paard 2019 © DigiShots - DigiShots

KWPN Tuigpaard: Indiana. De tuigpaarden vormen een voorname fokrichting van het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland (KWPN). © DigiShots 

Ontstaan

De weg naar het succesvolle KWPN-sportpaard was heel lang. In omringende landen is een historie van rijpaarden ofwel legerpaarden, maar dit kwam in Nederland nauwelijks van de grond. De destijds aanwezige, inlandse paarden werden voornamelijk ingezet als trekkracht. 

De zware kleibodem in grote delen van Nederland vroeg nu eenmaal om een zwaar en sterk type paard, dat daardoor automatisch minder geschikt was als snel en wendbaar rijpaard. Circa 1888 ging iedere regio omstreeks die tijd over tot het inschrijven en registreren van de aanwezige paarden. 

Was er in eerste instantie sprake van veel kleine fokverenigingen, naarmate de tijd vorderde bleek het doel van iedere vereniging een verbetering van het paardenras. Om dat sneller te bereiken fuseerden meerdere kleine clubs naar een grotere.

VLN

In 1939 werd de Vereniging tot bevordering van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland (VLN) opgericht, hierin werden voornamelijk Gelderse en Groningse paarden ondergebracht. Fokkers, voornamelijk uit Gelderland en Utrecht, gevestigd op lichtere klei- of zandgrond, hadden een modern paard voor ogen. Een paard voor licht landbouwwerk, maar dat ook geschikt was als koets- of rijpaard. Om dit doel te bereiken, wilden deze fokkers gebruik kunnen maken van verschillende rassen, waaronder Duitse en Franse hengsten.

NWP

Tegelijkertijd waren fokkers in de provincie Groningen bang voor het Belgische trekpaard en de tractor en probeerden een nog zwaarder landbouwtuigpaard te fokken. Zo ontstonden er twee kampen: onder de vlag van de VLN schaarden zich fokkers uit Midden-, West- en Zuid-Nederland en werd in 1943 het Noord-Nederlandsch Warmbloed Paardenstamboek (NWP) in het leven geroepen, met paarden uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe.

Na een lange tijd van hevige rivaliteit en hardnekkig vasthouden aan eigen en soms ook verouderde inzichten, zorgde het veranderende bestaansrecht van het paard, van landbouwtuigpaard tot rijpaard, uiteindelijk tot toenadering in beide kampen. 

In 1963 werd het Sportregister geopend voor kruisingsproducten, met deze Halfbloeden nam de fokkerij van sportpaarden een grote vlucht. In 1970 fuseerden de VLN en NWP in het WPN. 

Achttien jaar later verleende Koningin Beatrix vanwege 100 jaar registratie van warmbloedpaarden aan de WPN het predicaat ‘Koninklijk’. Sinds die tijd gaat Nederlands grootste stamboek door het leven als het KWPN ofwel Koninklijk Warmbloed Paard Nederland.

Een ras?

Bij de omvorming van landbouwtuigpaard naar het huidige sportpaard is vooral ‘buitenlands bloed’ gebruikt. In de Betuwe ging het hierbij om Selle Francais en Normandiërs. In het Noorden werden de merries voornamelijk gekruist met Holsteiners en Trakehners. 

Als een rode draad erdoor heen liep het gebruik van Engelse Volbloed-hengsten. Vanwege het delicate karakter wat zij doorgaven aan hun nakomelingen vaak ook een uitdaging voor de fokkers, maar qua veredeling en hardheid een grote verbetering. Ook nu nog worden regelmatig hengsten uit vooral Duitsland, Zweden, Denemarken, België en Frankrijk gebruikt, net zoals fokkers uit die landen heel graag gebruik maken van de hengsten van het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland (KWPN). 

Het KWPN-stamboek

Het stamboek registreert, selecteert en adviseert. Als een merrie wordt gedekt door een hengst wordt dit bij het stamboek al opgetekend. Als vervolgens een veulen wordt geboren wordt dit in het zogenaamde ‘veulenboek’ bijgeschreven. Vanaf het jaar dat hij of zij drie wordt, kan het paard worden aangeboden voor stamboekopname.

Hierbij worden voor iedere fokrichting de specifieke kenmerken beoordeeld, alsmede het exterieur en de beweging vrij of aan de hand. Tevens worden uiterlijk waarneembare (erfelijke) gebreken en/of afwijkingen gesignaleerd en genoteerd. Alle paarden in de database vormen een schat aan informatie voor wat betreft gezondheid en fokkerij. 

Fraaie vertegenwoordiger van het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland: Edward Gal - Moorlands Totilas © DigiShots - DigiShots

Selecteren

Het selecteren is natuurlijk ook heel belangrijk. Eventueel als vaderpaard goed te keuren hengsten moeten aantoonbaar vooruitgang brengen voor wat betreft het gewenste fokdoel. 

Nog steeds worden hengsten nergens ter wereld zo streng geselecteerd op exterieur, beweging, gezondheid, karakter en sportaanleg als binnen het KWPN. Als je als fokker het even niet meer weet, kun je voor advies vrijblijvend en altijd terecht bij het stamboek.

Maikel van der Vleuten - VDL Groep Verdi TN N.O.P. Alltech FEI World Equestrian Games? 2014 - Normandy, France. Verdi staat als springpaardenvererver hoog in de zogenaamde WBFSH-ranking en is daarmee een waardige vertegenwoordiger van het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland© DigiShots - Leanjo de Koster                  

Warmbloedpaard

Een KWPN-er is zeker in de huidige tijd altijd een warmbloed. Niet voor niets betekent de afkorting: Koninklijk Warmbloed Paard Nederland. Onder koudbloed verstaan we zwaar gebouwde, sterke paarden, voorzien van een gespierde achterhand. Ze beschikken over stevige, gespierde benen, een vaak korte nek en een groter hoofd. De hoeven zijn breder en platter dan die van een warmbloed. 

Nog een groot verschil is het karakter: een koudbloed is meestal nuchter, gehoorzaam, geduldig en braaf, terwijl een warmbloed gefokt is voor de sport en gezegend is met een gezonde dosis looplust. Eigenschappen die juist nodig zijn om te kunnen presteren. Overigens hebben bijna alle landen hun eigen koudbloed, denk onder meer aan het Nederlandse Trekpaard, de Ardenner, de Boulonnais, de Clydesdale, de Noriker, de Fjord en de Tinker. 

Fokrichtingen 

Lange tijd kende het KWPN drie fokrichtingen: rijpaard, tuigpaard en Gelders paard.  Het KWPN sportpaard was toen een echte allrounder. Alle KWPN paarden werden namelijk in een van deze fokrichtingen ingedeeld. Om nog beter te kunnen specialiseren is vanaf 2006 het rijpaard onderverdeeld in dressuur- en springpaard. De echte allrounder was toen verleden tijd. Vanaf die tijd werd er speciaal gefokt richting springen of richting dressuur.

Er is de laatste jaren tijdens de diverse keuringen zodanig geselecteerd op de verschillende typen dat voor een kenner in één oogopslag is te zien tot welke richting het paard behoort. Zo zijn er dus aparte keuringen voor merries en hengsten van bijvoorbeeld de springpaardenrichting, de dressuurpaardenrichting, maar ook van de tuigpaardenrichting en de richting van het Gelders Paard.

Grootte KWPN-paard

De gemiddelde stokmaat bedraag 1.64m, maar een groot aantal paarden overschrijdt inmiddels de 1.70 en zelfs de 1.80m. In de KWPN-database kun je per hengst de fokwaarde voor stokmaat zien en op die manier proberen in de fokkerij de gewenste stokmaat te realiseren. De database van het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland is voor veel fokkers een belangrijke tool om te selecteren. Er is heel veel informatie te vinden over fokkerij-waarden en sportprestaties van paarden. 

Charlotte Dujardin - Gio Longines FEI Dressage European Championships 2021 © DigiShots - Leanjo de Koster

Gewicht 

Dat is uiteraard afhankelijk van verschillende factoren: hoe groot is een paard en is het zwaar of juist edel gebouwd. Gesteld kan worden dat een normaal gebouwd paard met een gemiddelde stokmaat van 1.65m tussen de 550 en 650 kilo weegt. Een paard van boven de 1.80m kan moeiteloos de 700 kilo passeren.

De dressuurhengst die het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland echt op de kaart zetten als dressuurpaardenland: Jazz. Nog steeds staat Jazz in de top van de WBFSH-ranking, heel bijzonder voor een hengst die al weer enkele jaren minder wordt ingezet in de fokkerij (al is hij nog wel via diepvriessperma te verkrijgen). Zijn zoon Johnson, ook een KWPN paard, staat ook hoog in de ranking van de WBFSH. 

Een andere oudere hengst, die niet KWPN gefokt is, maar het ook goed doet is bijvoorbeeld Sandro Hit. Deze hengst dekte enorme aantallen, en Sandro Hit had tijd nodig om door de fokkers op de juiste manier te worden ingezet. Bij Jazz ging dat ook wel op, al had hij direct uit zijn eerste jaargang meerdere internationale toppaarden voortgebracht. Op de foto Jazz met Kirsten Beckers - tijdens de KWPN Hengstenkeuring in 2009 © DigiShots    

Leeftijd 

Dat is deels erfelijk bepaald, maar ook omstandigheden kunnen een rol spelen. Als een KWPN-er op jonge leeftijd wat arbeid aangaat is ontzien en de kans heeft gekregen om gezond volwassen te worden, dan kunnen ze probleemloos 25 jaar worden en tot op hoge leeftijd ingezet worden voor lichtere werkzaamheden. De heel sterken worden tussen de 30 en 40 jaar. Afgelopen voorjaar overleed de beroemde KWPN-hengst Heartbreaker op 32-jarige leeftijd.

Edward Gal - GLOCK’s Total US CDN Tolbert 2021 © DigiShots - DigiShots

Predicaten merries

De merries en de hengsten hebben een eigen predicatensysteem. We zoomen nu in op de predicaten voor merries. Voor KWPN-paarden in alle fokrichtingen geldt dat zij een minimale stokmaat van 1.60m moeten hebben om voor het sterpredicaat in aanmerking te komen. De merries worden speciaal gefokt met het oog op een correct exterieur en kwaliteiten voor de (top)sport. De predicaten zijn een indicatie of de merries de verwachtingen van de fokker waar hebben gemaakt. 

Naast het sterpredicaat is er het keurpredicaat, het elitepredicaat, sportpredicaat, het preferentepredicaat en het prestatiepredicaat.

Mijnsinaa KWPN Kampioenschappen 2017 © DigiShots - DigiShots

Stermerrie

Een stermerrie heeft bewezen over een correct en functioneel exterieur en voldoende aanleg voor de dressuursport of een goede manier van springen te beschikken. Tijdens de stamboekkeuring kan een merrie ster worden, indien zij voldoende punten krijgt toegekend.

Keurmerrie

Een keurmerrie is een extra kwalificatie voor wat betreft de kwaliteiten van een stermerrie. Qua exterieur, beweging en aanleg voor de dressuur- of springsport moet zij zich positief onderscheiden van het gemiddelde. Daarnaast dient zij voorzien te zijn van een zeker sportresultaat of met goed gevolg een aanlegtest onder het zadel (EPTM of IBOP) gedaan te hebben. Zonder aanlegtest of sportresultaat blijft een merrie voorlopig keur.

Elitemerrie 

Een elitemerrie krijg je als een keurmerrie met PROK-predicaat (Project Röntgenologisch Onderzoek KWPN) voldoet aan de bij haar fokrichting behorende sporteisen krijgt zij het elitepredicaat. Sinds een aantal jaar heeft het KWPN een predicaat ontwikkeld om inzichtelijk te maken hoe hengsten en merries genetisch scoren op de vererving van osteochondrose. Bij een voldoende score ontvangt het paard een D-OC-predicaat en naast de PROK-keuring is ook dat een route naar het elitepredicaat. 

Eveneens een kwaliteitsonderscheiding voor een gezonde merrie, met een bovengemiddeld goed exterieur en aanleg voor de spring- of dressuursport.

Sportmerrie

Een sportmerrie is een merrie die in de sport heeft gepresteerd. Om dit te worden moet een merrie in haar fokrichting in de sport voldoen aan de daarvoor gestelde eisen. Per fokrichting verschillen die eisen. Voor dressuur is de eis bijvoorbeeld Z2 +1wp.

Preferente merrie

Het preferentschap kan verdiend worden door een merrie wiens nakomelingen goede resultaten hebben behaald op de keuring. Minstens drie van haar nakomelingen dienen op een keuring het ster-, keur- of elitepredicaat te hebben behaald of minimaal zijn aangewezen voor de tweede bezichtiging in het kader van de KWPN-hengstenselectie.

Prestatiemerrie

Dit predicaat geeft de verervingskracht aan van een merrie op sportief gebied. Met maximaal drie van haar nakomelingen moeten vijf punten worden behaald in het systeem van prestatiepredicaten. 

Alle predicaten

Slechts een selectie groep merries heeft al deze predicaten op naam staan, onnodig te zeggen dat een fokker hiermee goud in handen heeft! 

Emmelie Scholtens - Indian Rock KWPN Kampioenschappen 2018 © DigiShots - DigiShots

IBOP-proef

De afkorting staat voor Individueel Bruikbaarheids Onderzoek Paarden en is een ééndaagse aanlegtest. Tijdens deze test wordt een merrie beoordeeld door een jury, waarbij haar aanleg voor de sport aan de hand van het getoond wordt ingeschat. Er kunnen maximaal 100 punten worden behaald en bij 75 punten is een merrie geslaagd en krijgt zij het predicaat IBOP, voor springen of dressuur, bij haar naam. De kosten voor deze proef bedragen 84,50 euro. 

Wil je als fokker de merrie na de proef meteen laten opnemen in het stamboek komt daar nog 33,75 euro bovenop. Deze tarieven zijn voor 2021 en kunnen voor 2022 hoger uitvallen. Steeds meer fokkers maken gebruik van de mogelijkheid om hun KWPN paarden op deze manier te testen en in het stamboek op te laten nemen.

EPTM-test

De letters EPTM staan voor Eigen Prestatie Toets Merries. Dit is een aanlegtest waarbij de eigenaar van een merrie zowel de dagelijkse verzorging als de training ervan uitbesteedt aan ruiters en trainers van het EPTM-teststation. Afhankelijk van het africhtingniveau van het paard, kan gekozen worden voor deelname aan een zevenweekse test inclusief zadelmak maken of de verkorte variant. Tijdens deze test zijn er meerdere beoordelingsmomenten door een deskundige jury.

 Bij de EPTM kunnen net als bij de IBOP maximaal 100 punten worden behaald. Bij 75 punten is een merrie geslaagd en krijgt zij het predicaat EPTM, voor springen of dressuur, bij haar naam. De kosten voor de ‘lange’ EPTM bedragen 2352,75 en voor de korte variant 1506,00 euro. Deze tarieven zijn voor 2021 en kunnen voor 2022 hoger uitvallen.

Hengstenkeuring 2020 © DigiShots - DigiShots

KWPN-Hengstenkeuring

Vanaf eind november vindt gedurende een aantal weken de zogenaamde eerste bezichtiging van 2.5 jarige hengsten plaats. Hierbij worden de jonge hengsten per fokrichting door een juryteam en een inspecteur beoordeeld op zowel een harde ondergrond, het straatje, als in een afgezette, grote zandbaan, de kooi. De hengsten met perspectief worden doorverwezen naar de tweede bezichtiging. De hengsten die aangeboden zijn, zijn speciaal gefokt met het oog op de sport en fokkerij. 

Deze vindt normaliter plaats in het eerste weekend van februari in de Brabanthallen in Den Bosch maar was vanwege corona de laatste editie alleen te volgen via livestream. Voor 2022 is inmiddels ook bekend dat de hengstenkeuring online zal plaats vinden.  De tweede bezichtiging is een extra blik op de hengsten die dan alweer een paar maanden ouder zijn dan tijdens de eerste bezichtiging en zich hebben kunnen door ontwikkelen. 

De opvallende hengsten worden doorverwezen naar de derde bezichtiging en kunnen vanuit hier aangewezen worden voor het verrichtingsonderzoek. De allerbesten mogen nogmaals aantreden voor de kampioenskeuring. De tarieven wisselen per bezichtiging en zijn op te vragen bij het KWPN.

Heartbreaker KWPN Paard van het Jaar hengstenkeuring 2016 © DigiShots - DigiShots

Jur Vrieling - Zirocco Blue VDL Zirocco Blue Keur verklaard Hengstenkeuring 2016 © DigiShots - DigiShots

KWPN-verrichtingstest

Als na een succesvolle derde ronde op de Hengstenkeuring een hengst wordt aangewezen voor het verrichtingsonderzoek, verhuist deze tijdelijk voor een bepaalde periode naar het KWPN-centrum in Ermelo. Hier wordt hij met collega-hengsten onder gelijke omstandigheden getest om een zo objectief mogelijk beeld te krijgen van zijn sportieve aanleg en karakter. Een hengst kan al naar gelang zijn ontwikkeling aangeleverd worden voor een onderzoek in het voorjaar of in het najaar. 

Naast testen voor driejarige hengsten zijn er ook kortere testen voor oudere hengsten. Tussentijds worden de hengsten beoordeeld door een deskundige jury. Aan het eind van het onderzoek vindt het verrichtingsexamen plaats en wordt aan de hand van de resultaten besloten of een hengst wordt goedgekeurd of niet. Tevens wordt de verrichtingstopper bekend gemaakt. Dit gebeuren is publiekelijk te volgen en verschaft de fokkers veel informatie. Het verrichtingsonderzoek kostte in 2021 per dag 90,60 euro.

KWPN hengstencompetitie

De Hengstencompetitie bestaat uit drie wedstrijden verspreid over enkele maanden en een finale tijdens de KWPN Hengstenkeuring. De competitie vormt voor de fokkers en liefhebbers de ideale gelegenheid om de jonge KWPN-dressuur- en springhengsten in actie te zien. Deze hebben als doel inzicht te verschaffen in de capaciteiten per hengst. De competitie blijft tot het laatste moment spannend omdat bij dergelijke paarden de vorm van de dag een grote rol speelt. 

Dinja van Liere - McLaren KWPN Hengstencompetitie 2022 © DigiShots - DigiShots

Dinja van Liere - Hermes FEI World Cup Dressage Herning 2021 © DigiShots - DigiShots

Naamgeving  

Jaarlijks begint bij alle KWPN-veulens hun naam met dezelfde letter. Voor 2021 ging het daarbij om de letter R, voor 2022 zal dat een S zijn. Inderdaad, de naamgeving gaat op alfabetische volgorde. Alleen zijn het dan geen 26 letters, maar 23, want de ‘lastige’ Q, X en Y worden, om het de fokkers niet al te moeilijk te maken, standaard overgeslagen.

Buitenlandse merries 

Al naar gelang het stamboek waarin de vader en/of moeder van het betreffende paard is opgenomen, wordt de merrie ingeschreven in het register A of B. Aan een merrie die staat ingeschreven in register A wordt op latere leeftijd een aantal eisen gesteld om voor eventuele predicaten in aanmerking te komen. 

Een merrie die in register B staat is bij voorbaat uitgesloten van deelname aan KWPN-keuringen. Veulens van een goedgekeurde KWPN-hengst uit deze merries komen wel een aanmerking voor registratie in het veulenboek. 

KWPN Hengstenkeuring 2012 © DigiShots - Leanjo de Koster

Karakter 

Totilas, die wereldwijd in de professionele paardensport wordt beschouwd als één van de beste dressuurpaarden aller tijden. Zijn successen met Edward Gal waren mede verantwoordelijk voor de toenemende populariteit van het KWPN-paard. Totilas was een hengst die in de dressuurrichting gefokt was, al komt hij ‘toevallig of niet’ uit een van de beste springstammen van Nederland. 

Het KWPN-dressuurpaard staat niet direct bekend om zijn makkelijke karakter, al is het zondermeer onterecht om alle paarden over een kam te scheren. Toch is er door de focus op extra bewegingen, een lang voorbeen en veel afdruk, er een tijd lang wat minder op het karakter gelet, en dat zie terug. 

De hengstenkeuringscommissie is zich hier de laatste jaren duidelijk van bewust geweest, en selecteert de laatste jaren duidelijk op een prettig en werkbaar karakter. Sensibel genoeg om met kleine hulpen te kunnen rijden, maar niet zo sensibel dat het niet meer werkbaar is. 

Uiteraard ligt er op dit vlak ook een verantwoordelijkheid bij de fokker. Die zal moeten selecteren (op het karakter van) zijn merries en daar een passende hengst bij moeten zoeken.

Het Gelderse paard staat juist wel bekend om zijn fijne en makkelijke karakter. 

Voor het springpaard geldt dat er wel echt gefokt wordt richting de (top)sport en daar hoort een bepaalde scherpte bij voor een springpaard. 

Kleuren

Het KWPN-paard komt in alle denkbare kleuren voor. Van vossen tot bruinen, van palomino’s tot bonte paarden. De meeste paarden zijn vos, bruin, zwart of schimmel. Maar het gezegde ‘een goed paard heeft geen kleur, gaat voor het KWPN-paard beslist op. 

Hoeveel zijn er in Nederland?

Het grootste aantal paarden, namelijk 378.000, bevond zich in Nederland bijna 100 jaar geleden, in 1918. Hoewel het KWPN het grootste stamboek in Nederland is en over een uitgebreide database beschikt, is deze om het precieze aantal te noemen niet helemaal volledig. 

Er is bekend dat er jaarlijks rond de 11.000 veulens worden geboren, maar naar het buitenland geëxporteerde en/of overleden paarden worden vaak niet gemeld en staan als zodanig dus ook niet geregistreerd. 

Sinds april van dit jaar bestaat er een meldingsplicht voor paarden in het zogenaamde Identificatie en Registratie-systeem (I&R) van de RVO. Dit om bij een eventuele uitbraak van een dierziekte met gevaar voor de volksgezondheid adequaat te kunnen reageren. Vanwege een verplichte aan- en afvoermelding zullen hierin uiteindelijk alle paarden terug te vinden zijn. 

Contactgegevens KWPN

Het KWPN is bereikbaar via het stamboekkantoor. Het e mailadres is info@kwpn.nl De website is www.kwpn.nl 

Tekst: Gemma Jansen

Foto’s: Digishots

Bronnen: Hoefslag | KWPN | BVHH | WBFSH

Ook over KWPN op deze website: