Gratis podcast Paardenprofessionals powered by Hoefslag: Stress herkennen bij je paard

Tekst: Denise Dekens | Foto’s: Sanne Wiering

Lezen of luisteren

De podcast is samengevat in de tekst hieronder, maar kun je natuurlijk ook in zijn geheel beluisteren. Dat doe je hier.

Gisella: “Fenna, heb jij wel eens stress?”
Fenna: “Zeker. Soms kort en soms langdurig.”
G: “Als je het moet omschrijven, wat betekent stress dan voor jou?”
F: “Stress heb je nodig in bepaalde situaties. Bij bepaalde prestaties is het prima om wat stress te ervaren, waardoor je tot een optimale prestatie komt. Langdurige stress, door teveel druk, is niet zo goed voor mijn gezondheid.”
G: “Daar ben ik het mee eens. Het is interessant dat stress soms handig is en kan helpen om goed te presteren. Dat wordt nog wel eens vergeten, omdat stress in zo’n negatief daglicht is komen te staan. Men denkt dat dieren en mensen nooit stress mogen ervaren.”

Acuut of Chronisch

F: “Er is wel een verschil tussen acute stress en chronische stress. Toen ik op hoog niveau reining reed leerde ik van de sportpsycholoog dat een bepaalde mate van stress ook nodig is. Dat geldt voor paarden ook, maar chronische stress is natuurlijk iets anders. Dit kan leiden tot ziekte. Stress is een instinctieve reactie van het lichaam en het ontstaat bij een paard, omdat hij zich in een bedreigende situatie bevindt. Een paard is van nature een vluchtdier en hij heeft die reactie nodig, vanuit vroeger, om te kunnen overleven in geval van gevaar. Als een paard in een stress modus schiet ervaart hij psychische spanning en druk en wil hij vluchten. Bij chronische stress blijft de stress aanwezig en kunnen ze niet terug naar de ontspanning.”
G: “Fysiek gebeurt er ook het één en ander. Dat is heel functioneel. Als een paard het idee heeft dat hij wordt bedreigd in de natuur, dan ontstaat fysieke respons dat er voor zorgt dat een paard heel hard kan wegrennen of dat hij super focus heeft op het gevaar. Stress is niet alleen een psychische toestand. Op het moment dat er fysiek iets gebeurt, dan worden andere systemen in het lichaam even op ‘pauze’ gezet.”
F: “Wat gebeurt er dan in het lichaam van een paard?”
G: “Bij acute stress is er sprake van aanmaak van de stress hormonen adrenaline en cortisol. Ook die hebben een negatieve klank, maar ze kunnen heel functioneel zijn. Het lichaam kan goed met acute stress omgaan, want het is maar een tijdelijke situatie. Bij chronische stress is dat anders. Als een mens of dier chronische stress ervaart, is er voor een langere tijd geen aandacht voor andere processen in het lichaam, zoals herstelprocessen, en vermindert de weerstand. Er ontstaat een grotere kans op blessures. Het is een gevaar voor het lichaam. Er moet altijd een balans zijn tussen stress of inspanning en momenten van rust en ontspanning, zonder stress.”

Rol zenuwstelsel

F: “Welke rol heeft het zenuwstelsel hierin?”
G: “Dat stuurt het hele proces aan. Op het moment dat het zenuwstelsel chronisch overprikkeld is beïnvloedt dat alle fysieke processen in het lichaam. Het zenuwstelsel is de regulator. Dit wordt allemaal vanuit de hersenen aangestuurd. Bij chronische stress leidt dit tot problemen.”
F: “Er moet dus balans zijn tussen het parasympatische en het sympathische zenuwstelsel. Als er geen balans is kan hij niet vanuit acute stress naar herstel.”
G: “Het ene deel zorgt voor de stressrespons, zoals wegrennen, en het andere deel, het parasympatische, zorgt voor alle processen die in rust plaatsvinden bij het paard, zoals bijvoorbeeld de spijsvertering. Paarden worden eerder ziek of de vacht is niet mooi. Soms ziet een paard er fantastisch uit, maar ervaart hij toch chronische stress en dat is verraderlijk. Dit kan lang doorgaan totdat een paard ineens uitvalt door een blessure of heftig gedrag vertoont.”
F: “Kun je dat vergelijken met een burn-out?”
G: “Ik ben geen neuroloog of psycholoog, maar er is zeker een overlap. Overprikkeling en chronische stress is voor geen enkel levend wezen gezond.”

Stress herkennen

F: “Maar hoe herkennen we stress bij een paard?”
G: “Daar ligt een hele belangrijke taak voor ons. Wij bepalen hoeveel stress een paard heeft, want hij kan dat niet zelf reguleren. Het is aan ons om een paard zo te managen en monitoren, zodat een paard geen chronische stress ervaart. Probeer duidelijk te krijgen waardoor dat paard stress heeft en pas je management daar op aan.”
F: “Er zijn heel veel dingen die stress veroorzaken. Denk aan de omgeving, transport of concours.”
G: “Sommige paarden kunnen ook beter omgaan met stress dan een ander paard.”
F: “Ik mocht in 2010 naar Kentucky met mijn paard. In totaal waren we drie weken onderweg. Het ging daar heel goed, maar toen we weer thuis waren kreeg hij na twee dagen allemaal bulten en dikke benen. Het was een ontlading van de stress die hij toch had gehad, ook al merkten we daar niks aan hem. Voor mijn gevoel had hij zich drie weken groot gehouden.”
G: “Dat gebeurt bij mensen ook. Die gaan maar door en worden ziek als ze een keer vakantie hebben.”
F: “Paarden die teveel onder stress hebben gestaan kunnen gaan kwakkelen met hun gezondheid. Ze vallen van het één in het ander, waardoor ze steeds uit de roulatie zijn. Het is lastig om je vinger er op te leggen, maar het komt vaak voort uit stress.”
G: “Ja en dat hoeven geen grote dingen te zijn. Soms zijn het juist kleine, sluimerende dingen. Het is belangrijk dat we stress leren herkennen en blijkbaar laten ze dat niet altijd zo makkelijk zien. Wat zijn voor jou echt symptomen van stress?”
F: “In rust moet een paard een normale spierspanning hebben. De huid is ook een belangrijke indicator, zoals bij uitslag of mok. Verder moeten ze goed eten en slapen en languit liggen.”
G: “Probeer er achter te komen of je paard überhaupt gaat liggen. Langdurig niet liggend slapen heeft veel negatieve gevolgen voor een paard. Er zijn ook waardes die je regelmatig kunt checken als indicator, zoals de temperatuur en de ademhaling in rust.”

Wie zijn Gisella en Fenna?

Gisella Bartels is dierfysiotherapeut, chiropractor en amazone. Ze is eigenaresse van Bartels Horse & Health Instituut. Gisella is breed ontwikkeld in de anatomie en biomechanica van het paard. Verder studeerde ze bewegingswetenschappen en bedrijfskunde & agribusiness. Fenna Elzinga is voormalig internationaal reining-amazone en richt zich met haar bedrijf Lelymare Horses op de opfok van jonge paarden en de revalidatie van (sport)paarden. Ze studeerde organisatiekunde.

Luister hier de gehele podcast.