Atjan Hop: ‘Het spektakel van de Lipizzaner zit in het verfijnde’

14 oktober 2017, 00:00 Fokkerij

Op 27, 28 en 29 oktober treedt de Spaanse Rijschool op in Ahoy’ in Rotterdam. Dat mag je niet missen, vindt Lipizzaner-kenner Atjan Hop. ‘Deze paarden zijn geboren om op te treden en te imponeren.’ Hop is al lange tijd nauw betroken bij het Lipizzaner ras, niet alleen als ruiter en instructeur, maar met name ook bij de fokkerij. Zo maakte hij deel uit van de fokkerijraad van het Lipizzanergestüt Piber en was jurylid tijdens keuringen van de Lipizzaners in binnen- en buitenland. ‘Regelmatig observeerden we de hengsten van de Spaanse Rijschool tijdens het werk en maakten we een selectie, waarbij werd bepaald welke hengsten mochten dekken. Daarbij werden uiteraard de bloedlijnen, die terugvoeren tot in de 18e eeuw, nauwkeuring uitgezocht.’

Onwaarschijnlijk hard

De paarden voor de Spaanse Rijschool in Wenen worden geboren in Piber, in het zuiden van Oostenrijk, en brengen hun eerste levensjaren door in de uitlopers van de Alpen. Mede daarom zijn de paarden ‘onwaarschijnlijk hard’ aldus Hop, die zelf de 4-jarige hengst Favory Trompeta II op stal heeft, die met zijn 1.65 meter te groot was voor Wenen. ‘We zeggen wel eens: zelfs als ze er vroeger op het slagveld een been onderuit zouden schieten, dan loopt een Lipizzaner nog. Maar ze zijn ook niet altijd even makkelijk; ze hebben een standvastig karakter.’ In de jaren ‘90 ging het met de fokkerij in Piber de verkeerde kant op. ‘Tot 1983 had het Lipizzanergestüt een directeur van de oude stempel. Zijn opvolger was een Tsjechische dierenarts die de genetische basis van het ras wilde verbreden. Hij haalde merries met andere bloedlijnen uit het buitenland. Daarmee verloor hij uit het oog dat Piber voor de hogere dressuur fokt en de Hongaarse en Roemeense fokkerij gericht is op menpaarden.’

Nieuw bloed

Het nieuwe bloed in de Oostenrijkse fokkerij leverde paarden op waarbij het grote talent om te verzamelen ontbrak. ‘Het waren weliswaar fatsoenlijke rijpaarden, maar ze waren niet geschikt voor de hoogverzamelde manier van rijden die in Wenen wordt vereist.’ En juist die kwaliteit vindt Hop zo fascinerend. ‘Het beeld lijkt braaf en correct, zeker wanneer je het vergelijkt met de hedendaagse dressuur die zo gericht is op het voorwaartse. Je zou bijna denken dat Lipizzaners niet kunnen bewegen, het tegendeel is waar! Maar wel met een barok lichaam, primair voor verzameling gefokt. In die verzameling, waarbij het doel is het paard op de achterhand te krijgen, is een ultieme krachtontwikkeling op een kleine oppervlakte te zien.’

Privatisering

Juist die ‘perfectie op de vierkante centimeter’ dreigde in de fokkerij in de jaren ‘90 te verdwijnen. ‘De adel en kracht in de achterhand van de paarden verdween. Nadat de stoeterij in 2000 werd geprivatiseerd, werd besloten om uitsluitend door te gaan met de paarden die in het fokdoel, geschikt voor de Klassieke Rijkunst, pasten. Bij dat project was ik nauw betrokken.’ Klassiek betekent in de ogen van Hop: de rijkunst die de basis heeft in de klassieke oudheid, Renaissance en barok-tijd. ‘Die rijkunst is gebaseerd op wederzijds respect en kan alleen correct worden uitgevoerd wanneer je rekening houdt met de natuurlijke fysieke en mentale mogelijkheden van het paard. Een paard dus dat niet wordt geknecht of met geweld wordt onderworpen.’ Om goed te leren rijden onder de moeilijkste omstandigheden (op het slagveld, in parades, op lange afstand) moest je thuis in de rijbaan uitgebreid oefenen. Zo zijn de in de Renaissance de ‘hofreitschulen’ ontstaan, waarvan de Spaanse Rijschool in Wenen de enige is die nog uit die tijd bewaard is gebleven.

Paardenballet

In de barokke periode werd dat rijden in de rijbaan steeds verfijnder en kunstzinniger. Men ging zelfs ‘paardenballetten’ uitvoeren. De Spaanse Rijschool toont dit nog met haar beroemde ‘Quadrille’. Rijden werd op die manier een vorm van kunst. ‘Net als schermen, dansen, musiceren en welbespraaktheid. Het rijden in de daagse praktijk werd een soort toegepaste rijkunst, zoals we nu Working Equitation kennen. Maar je leerde natuurlijk niet alleen als kunstzinnig rijden, want de hippische oefeningen hadden wel degelijk ook een functie op het strijdveld, in wendbaarheid en kracht. Een sprong als de capriole is ontstaan uit de oorlogsvoering. Hoe geweldig is het wanneer je een paard op commando uit kunt laten slaan en je daarmee het vege lijf redt?’ Ook gestileerd steigeren, de levade, past daarbij. ‘Als ruiter kun je zo mooi hoog over het slagveld uitkijken. Zittend op dat stabiel steigerende paard kun je uitstekend dat ene schot van zo’n oud pistool lossen of je achter de hals van je paard te verschuilen tegen aanvallen.’

Klassieke kernwaardes

‘De hedendaagse dressuursport, met haar hang naar voorwaartse en spectaculaire bewegingen lijkt inmiddels ver weg te staan van het kunstzinnig rijden van vroeger’, vindt Hop. Dat de KNHS met het aanstellen van Rien van der Schaft als bondscoach dressuur ook weer oog lijkt te krijgen voor klassieke kernwaardes noemt hij ‘een signaal’. ‘De KNHS ging met de keuze voor Van der Schaft ‘back to basics’ in plaats van zich te verliezen in modegrillen. Ook verschillende bekende internationale dressuurruiters laten zich begeleiden door klassieke ruiters. Zo kreeg Mathias Rath vóór zijn Totilas-avontuur jarenlang les van Johann Riegler, ‘Oberbereiter’ van de Spaanse Rijschool. En ook de Duitse dressuurfamilies Werndl en Rothenberger maken graag gebruik van de kennis van Oberbereiter Andreas Hausberger. De vaardigheden en de kennis uit Wenen zijn een aantal jaar geleden uitgeroepen tot cultuurerfgoed. Dat zegt genoeg.’

Tijdbeeld

Wie eind oktober naar de shows in Ahoy’ gaat, hoeft volgens Hop geen speciaal liefhebber van het ras te zijn. ‘Je moet alleen niet met een bril van sportdressuur naar Lipizzaners kijken. Dat is als ballet vergelijken met atletiek. De uitgestrekte draf die we in de moderne dressuur zien, past absoluut niet in het tijdbeeld van de klassieke rijkunst. Bij de Lipizzaner zit het spektakel in het kleine, het verfijnde. Als je daar de waarde niet van inziet, dan mis je wat.’ Tijdens het optreden van de Spaanse Rijschool zal Atjan Hop in het voorprogramma de demonstratie van rijmeester Bastiaan de Recht begeleiden. De verbanden tussen de Klassieke Rijkunst en de hedendaagse dressuursport zullen daarbij uitgebreid aan bod komen. Bron: Hoefslag / Overname zonder bronvermelding niet toegestaan Foto: Privebezit Atjan Hop