Altijd een paard koliek-verschijnselen toont, is het altijd zaak direct de dierenarts te raadplegen.
Altijd een paard koliek-verschijnselen toont, is het altijd zaak direct de dierenarts te raadplegen. Photographer: Josef Rudolf

9 x Koliek: Van krampen in de buik tot sluipmoordenaar

Verzorging Premium Veterinair

In het maagdarmkanaal van een paard kunnen verstoppingen, krampen, ophopingen van gas of verschuivingen optreden, vaak met koliek als gevolg. Koliek kan zo ernstig zijn, dat een paard het niet overleeft, maar gelukkig kan het in het grootste deel van de gevallen behandeld worden en met goed management voorkomen worden. 

Advertisement

1. Anatomie

Paarden zijn in relatie tot andere diersoorten erg gevoelig voor darmproblemen en dus voor koliek. Dit komt omdat de totale lengte van het maag-darm kanaal een relatief erg lange weg met soms haakse bochten is. Bij een een volwassen paard moet voedsel maar liefst 40 meter!! afleggen. 

1.1 Slokdarm

Na het kauwen komt het voer via de slokdarm eerst in de maag. Soms ontstaat hier, door diverse redenen zoals bijvoorbeeld te snel willen eten, een slokdarmverstopping. Dat geeft een iets ander beeld dan koliek. Het paard kan dan ook gaan willen liggen en doet druk, maar ook komen er dan uiteindelijk slijm en voedseldeeltjes uit de neus. 

1.2 Dunne darm

De maag van een paard is dan relatief klein (8-15 liter). De spijsvertering van paarden is een eenzijdig en vrij langdurig gebeuren. Om dit te begrijpen is het belangrijk wat meer kennis te hebben van de autonomie. We beginnen met de maag. Deze is aangesloten op de dunne darm. Deze is meer dan 20 meter lang en komt uit in de dikke darm.

1.3 Dikke darm

Op de overgang naar de dikke darm zit een relatief grote, blind eindigende uitpuiling, ook wel blinde darm genoemd. Bij het paard heeft deze wel een inhoud van ca. 30 liter. De blinde darm is gelegen aan de rechterkant van de buik. Aan de linkerkant van de buik is er dan vervolgens plaats voor de dikke darm. De darmen zijn belangrijk in het verteringsproces. Voedsel wordt afgebroken en voedingsstoffen worden vrijgemaakt. De rest van het voedsel wordt langzaam naar achter geduwd door ritmische golfbewegingen (contracties) van de darm. Uiteindelijk komt na het passeren van de dikke darm het onverteerde deel van het voer als mest via ‘de achterkant’ (het rectum) naar buiten. 

2. Wat zijn de meest voorkomende soorten koliek?

De meest voorkomende soorten van koliek bij paarden zijn: gaskoliek en verstoppingskoliek. Bij gaskoliek verlaten de gassen het lichaam normaal gesproken via winden of scheten. Als de gassen er niet uit kunnen, bijvoorbeeld doordat de gassen zich hebben opgehoopt of de darm (gedeeltelijk) wordt geblokkeerd, kan er gaskoliek ontstaan. Bij verstoppingskoliek is er een verstopping door bijvoorbeeld opgehoopt stro. 

Dan is er ook nog krampkoliek. Bij krampkoliek trekken de spieren van de darmen samen. Krampkoliek kan o.a. worden veroorzaakt door veranderingen in het weer, de overgang van hooi naar vers gras, het drinken van te koud water en te veel eten tijdens lange reizen. 

Zandkoliek ontstaat doordat het paard in de paddock of een kale weide bij het zoeken naar eten te veel zand binnenkrijgt. Het zand hoopt zich geleidelijk op in de darm en veroorzaakt pijn door irritatie van het slijmvlies en door het gewicht. Deze vorm van koliek kan door beter management worden voorkomen. 


Zorg dat de tanden van je paard regelmatig nagekeken worden. Als je paard goed kan kauwen, helpt dat in de preventie van koliek - Foto: Getty Images/iStockphoto

3. Wat zijn de oorzaken van koliek

De spijsvertering van een paard is erop berekend dat het dier de hele dag en nacht door beweegt en kleine hoeveelheden ruwvoer eet. Heel anders dan de manier waarop de meeste paarden worden gehouden, waardoor problemen kunnen ontstaan, zoals koliek. 

Oorzaak koliek bij paarden Als je paard koliek heeft, kan dat verschillende oorzaken hebben, zoals een wormbesmetting, slecht onderhouden gebit, zandophoping of een ontsteking of verlamming van de darm. Koliek kan ook komen door beschimmeld of bedorven voer. 

Gebitsproblemen kunnen ook leiden tot een slecht kauwen van het hooi met een koliek door verstopping darm tot gevolg. Zorg dus voor regelmatige check van het gebit door een goede paardendierenarts/tandarts, bij jonge, maar zeker ook bij de wat oudere paarden. Als een paard veel afvalt, weerstand heeft bij aanraking van de buik of aansingelen heeft moet je alert zijn op een spijsverteringsprobleem.Een ongezonde darmflora kan leiden tot koliek door gasproductie en gasophoping in de darmen, of tot hoefbevangenheid . De gasproductie en -ophoping gaat vaak gepaard met dunne mest of diarree. 


Als paarden naar hun buik kijken en niet meer overeind willen komen, kan dat een symptoom zijn van koliek - Foto: Getty Images/iStockphoto

4. Wat zijn de symptomen van koliek?

De symptomen die een paard vertoont, variëren sterk. Dit is afhankelijk van de vorm van koliek, de oorzaak van de koliek, en de aard van het paard. De symptomen kunnen onder andere zijn: krabben met de voorbenen flemen onrustig gedrag, waarbij het paard afwisselend kan gaan liggen en weer opstaan plotseling rustig en sloom worden rollen, waarbij het paard op zijn rug kan blijven liggen zweten versnelde ademhaling met soms kreunen naar de flanken kijken. Een paard heeft ongetwijfeld een ‘opgeblazen gevoel’ omdat de vertering ergens stagneert.

Verder variëren de symptomen van niet willen drinken en eten of traag eten, tot omkijken naar de buik, gestrekt staan, krabben met de voorbenen en slaan naar de buik. Maar je moet zelfs bedacht zijn op koliek wanneer een paard iets subtiels als het zwiepen met de staart en flemen vertoont.

Een paard met hevige pijn door koliek let ook niet op de begeleider en kan daardoor een gevaar vormen voor zijn omgeving. Uiteindelijk kan soms gezien worden dat er toch een beetje maaginhoud door de neus naar buiten komt of dat het paard een zeer opgeblazen uiterlijk krijgt. Ook kan het paard snel in shock raken en eventueel sterven. 

Paarden met koliek zweten vaak. Hun polsfrequentie is te hoog en de normale geluiden van de darmen zijn afwezig of afwijkend. In ernstig gevallen zijn de slijmvliezen te rood of zelfs blauwrood.

5. Wat gebeurt er tijdens een koliekaanval?

Koliek is een verzamelnaam van verschillende pijnlijke krampen in maag-darmstelsel van een paard. 

Als een paard een slag in de darm heeft, wordt dat stuk darm niet of nauwelijks van bloed voorzien. Hierdoor wordt de wand van dit stukje darm slecht van kwaliteit en daardoor doorlaatbaar voor endotoxinen. Door deze toxinen gaat het hart sneller kloppen en kan je paard hoefbevangen worden of in shock raken. Het mag duidelijk zijn dat deze vorm van koliek een van de meest ernstige vormen is. 

6. Wat doe je als je paard koliek heeft?

Als je denkt dat je paard koliek heeft is het aan te raden, in eerste instantie altijd je dierenarts te raadplegen. Deze kan langskomen en de situatie ter plekke diagnostiseren. Tijdens het wachten op de dierenarts is het aan te raden het paard in beweging te houden (stappen), geen krachtvoer te geven en goed in de gaten te houden of het paard mest of niet. Ook kan je alvast de temperatuur van je paard opnemen.

6.1 Lichte koliekaanval

Bij een lichte koliekaanval kan even rustig met het paard stappen verlichting brengen; bij veel koliekgevallen is er sprake van ophoping van gas of mest, wat door het geven van beweging kan verdwijnen. Naast het gedrag zijn adem- en polsfrequentie, kleur van de slijmvliezen en de lichaamstemperatuur belangrijke graadmeters voor het bepalen van de ernst van de koliek.

Bij rectaal onderzoek door de dierenarts is veelal gemakkelijk een verstopping vast te stellen, deze bevindt zich meestal in het linker gedeelte van de dikke darm. De meeste koliek als gevolg van verstoppingen worden veroorzaakt door het eten van veel stro in combinatie met verminderde training.

6.2 Ernstigere koliekaanval

In ernstigere gevallen wordt aanvullend onderzoek uitgevoerd. Dat betekent vaak dat de dierenarts rectaal gaat voelen. Daarmee kan een indruk worden verkregen van de ligging en vulling van de darmen. 

Bij een overvolle maag van het paard, sondeert de dierenarts het paard met een slang via neus en slokdarm naar de maag. 

Bij een vermoeden van obstipatie wordt de ingebrachte sonde ook gebruikt om laxeermiddelen toe te dienen zoals paraffine. S

Soms adviseert de dierenarts om het paard door te sturen naar een kliniek voor nader onderzoek. Een liggingsverandering van de darm met een afsluiting kan alleen verholpen worden door een operatie in een specialistische kliniek. Koliek ontstaan door draaiing zonder afsluiting kan in enkele gevallen zichzelf weer herstellen door middel van laxeren en veel beweging.


Een te grote hoeveelheid te koud water drinken, kan ook leiden tot koliek. © DigiShots

7. Hoe kan je koliek voorkomen?

Je hebt het ontstaan van koliek niet altijd zelf in de hand, maar er zijn wel een aantal zaken waar je rekening mee kunt houden om koliek bij je paard zoveel mogelijk te voorkomen. Een aantal tips voor je op een rij.


Als de paarden van de stal naar de wei gaan, zorg dan dat de overgang geleidelijk plaats vindt. - Foto: Sabine Timman

7.1 Geleidelijke verandering

Verander nooit abrupt van voer, maar doe dit geleidelijk. Dit geldt niet alleen voor krachtvoer, maar ook voor hooi of weidegang. Voer je paard de hoeveelheid voeding die past bij de inspanning en prestatie die het die dag moet leveren en zorg voor voldoende ruwvoer en beweging, zodat de darmen actief blijven en koliek wordt voorkomen.


Te veel stro eten in combinatie met weinig bewegen kan leiden tot verstoppingskoliek © DigiShots 

7.2 Slechte kwaliteit voer

De meeste koliekaanvallen worden veroorzaakt door voer van slechte kwaliteit, beschimmeld of stoffig voer, te weinig ruwvoer, te veel krachtvoer ineens of een slechte verdeling van het voer over de dag, het eten van zand, of het drinken van te veel koud water in één keer. 


Voldoende ruwvoer van goede kwaliteit is voor ieder paard enorm belangrijk- Foto: Sabine Timman,Peter Timman

7.3 Management

Goed management kan koliek voorkomen. Onvoldoende beweeglijkheid van de darmen kan een gaskoliek teweegbrengen. Dit kan bijvoorbeeld na een zware inspanning het geval zijn. Krachtvoer geven vlak voor het rijden wordt daarom afgeraden! Bij koliek geldt: voorkomen is beter dan genezen. 

Zorg echter wel dat jouw paard voldoende ruwvoer van een goede kwaliteit heeft gegeten, omdat het anders maagproblemen kan ontwikkelen door maagzuur dat omhoog komt. Dat is dan wel geen koliek, maar maagzweren zijn ook geen pretje voor een paard. 

Een paard kan ook een gaskoliek krijgen door het eten van bedorven of schimmelig voer, bij voerwijziging of als hij of zij ineens grote hoeveelheden voer krijgt (of de voerton leeg eet!). Zorg er dus voor dat voertonnen en ander voer zijn afgesloten. En dat je (ruw)voer voert van een goede kwaliteit. 


Krachtvoer geven vlak voor het rijden wordt afgeraden. © DigiShots

8. Voeradvies na koliek

 In veel gevallen verbetert de darmflora al door grofstengelig hooi te voeren. Maar niet in alle gevallen zal dit afdoende blijken te zijn en een rantsoen van alleen hooi kan te arm zijn aan voedingsstoffen. In sommige gevallen brengt dieetvoeding verbetering. 


Voldoende beweging is belangrijk om koliek te voorkomen. Als je paard koliekverschijnselen heeft is het aan te raden om met je paard te gaan stappen. - Foto: Sabine Timman

9. Voldoende beweging

Zorg voor voldoende ruwvoer en beweging, zodat de darmen actief blijven. Het spreekt voor zich dat je altijd op moet letten dat het hooi niet net geoogst is of schimmelplekken bevat. Het is sowieso niet verstandig beschimmeld voer of stro in de stal te leggen. En voor hooi geldt het advies om bij voorkeur een monster te laten analyseren, zodat je precies weet welke voedingswaarde er in je hooi zit en je daar het totaalrantsoen op af kan stemmen.

Voorkom grote hoeveelheden zetmeelrijk voer, zoals maismeel en tarwe. Teveel en te snel is nooit goed! Zorg er dus voor dat je paard rustig eet en niet te veel koud water drinkt direct na een zware inspanning.

Bronnen en meer over dit onderwerp:

https://www.pavo.nl/advies/koliek-alles-over-koliek-bij-paarden/

https://www.nmlhealth.com/koliek

https://www.paardendrogist.nl/blog/koliek/

https://www.dierapotheker.nl/dierentips/koliek-paard

https://www.veehouderenveearts.nl/dierziekten/koliek/

Afbeelding
Stallen
Stal Devos 2016
© DigiShots
Afbeelding
Drinken
© DigiShots
black icelandic horse lying on grass, resting and taking a nap
Afbeelding
Stal Vrieling Tepper 2020
© DigiShots
Dental treatment from an equine professional